Spinoza en de natuur

Voorburg - Deze wereldberoemde 17de -eeuwse filosoof van het vrije denken is uitgehouwen in graniet. Zijn hoofd is licht gebogen. Zijn hand wijst naar de boeken waarin hij zijn revolutionaire ideeën verwoord heeft. Hij wordt omgeven door planten, bloemen en bomen in het prachtig verzorgde Spinozahof. De natuur betekende voor deze Benedictus de Spinoza zoveel meer dan zomaar wat groen…

Door Anne Marie Boorsma 

Zijn rechterhand heeft hij op zijn hart gelegd. Waarschijnlijk wilde beeldhouwer Rudolf Roth hiermee benadrukken dat Spinoza zijn denkbeelden naar eer en geweten opschreef. Denkbeelden die wij zo normaal vinden, maar die tijdens zijn leven godslasterlijk waren. Ze gaan over vrijheid van denken, meningsuiting en godsdienst, over tolerantie. Wat een durf. Men sprak er in zijn tijd schande van. 

Hij wijst naar de twee boeken die op een zuil staan. Zijn hand is open en naar de kijker gericht. Ook deze hand verwijst vermoedelijk naar zijn eerlijkheid. Ik denk dat het ene boek het ‘Theologisch-politiek traktaat’ is, dat hij anoniem uitgaf. En het andere zijn hoofdwerk, de ‘Ethica’, dat na zijn dood uitkwam. Uit het bovenste boek verschijnt een soort van lint of boekenlegger. Versierd met een bloem. Typisch, want verder is het zo’n sober beeld. Spinoza draagt een eenvoudig soort toga. Ik zie een kraagje, een paar knoopjes, maar daar blijft het bij. Dan is zo’n bloemprintje best opvallend. 

Volgens Spinoza was God geen bebaarde strenge heer op een wolkje. Hij zag God in alles en iedereen. In mens, in dier, in de bloemen en planten en zelfs in stenen. God is de natuur zelf, zo verkondigde hij. Dat bloemversierinkje zie ik daarom als een symbool van de natuur. 

Spinoza’s ouders waren Portugese Joden die naar het vrije Amsterdam vluchtten. Maar de jonge Spinoza was zelfs voor Amsterdamse begrippen te vrijdenkend. Hij verhuisde naar Rijnsburg en tussen 1663 en 1670 huurde hij een kamer bij meester-schilder Daniel Tydeman en zijn vrouw aan de Kerkstraat in Voorburg. Hij was goed bevriend met Christiaan Huygens. Spinoza verdiende de kost met het slijpen van lenzen voor microscopen, verrekijkers, vergrootglazen en telescopen. 

Rudolf Roth maakte het beeld in 1964 in opdracht van de Zwitserse Spinozakenner R. Abraham en Vereniging Het Spinozahuis het in 1988 ter gelegenheid van het 2000-jarig bestaan van Voorburg. 

In dit jaargetijde bloeit rondom het beeld het weelderige duizendblad, kaasjeskruid, spoorbloem, hertsmunt en beemdkroon. De insecten uit het nabijgelegen hotel zijn er dolblij mee. En wij mensen net zo goed. En als ik probeer te denken als onze filosoof van de rede, dat God dus de natuur zelf is, dan kan ik op deze plek best een heel eind met hem meegaan.

Voor reacties en informatie over cursussen kunstgeschiedenis: www.annemarieboorsma.nl.