Opvliegende zwanen

Stompwijk - Drie zwanen van brons vliegen vastberaden de lucht in. De vleugels gespreid, de lange halzen gestrekt, de bekjes gesloten. Twee zwanen vliegen vlak naast elkaar, de derde er iets achteraan. Ze worden verbonden door een grote cirkel om hen heen. De kopjes steken er al uit.

Door Anne Marie Boorsma

Je ziet de kracht waarmee ze loskomen van de bakstenen sokkel en de ring. Ze gaan de vrijheid tegemoet. Sierlijk zijn de vloeiende lijnen in hals, romp en vleugels. Het beeld staat in een groenstrook tussen de Sint-Laurentiuskerk en het oude dorpshuis van Stompwijk. 

Zwanen kom je regelmatig tegen in de kunsten. Dat heeft met hun schoonheid en gratie te maken, maar ook met hun symbolische betekenis. Zo staan ze voor liefde: zwanenkoppels zijn elkaar voor eeuwig trouw. Venus, de klassieke godin van de liefde, wordt in de kunst vaak vervoerd op een wagen getrokken door zwanen. De vogels staan ook voor bescherming. Ze verdedigen hun kroost met hun leven. Daarbij denk ik aan een beroemd schilderij ‘De bedreigde zwaan’ van Jan Asselijn (1610-1652) uit het Rijksmuseum in Amsterdam. Die knobbelzwaan, levensgroot afgebeeld, verdedigt haar eieren tegen een hond. Ze heeft haar vleugels dreigend gespreid en haar snavel staat wijd open. Je hoort bij wijze van spreken haar woedend geschreeuw. 

Het thema ‘Leda en de zwaan’ wordt ook vaak afgebeeld. Een mythologisch verhaal beschreven door Ovidius waarin de immer verliefde oppergod Zeus zich verandert in een zwaan en bij de sterfelijke Leda kinderen verwekt. De zwaan heeft hier dus de betekenis van een goddelijk wezen. Volgens klassieke schrijvers hielden zwanen van muziek en zongen de vogels vlak voor hun dood hun mooiste lied, de zogenaamde zwanenzang. En wie kent nou niet het sprookje van Hans Christiaan Andersen over het lelijke eendje dat verandert in een prachtige zwaan? 

Kortom, zwanen prikkelen sinds mensenheugenis de fantasie met hun nobele karakter, hun schoonheid en gratie. Ook beeldhouwer Roel Bendijk (1937-2016) koos voor dit onderwerp toen hij in 1990 de opdracht van de gemeente kreeg om een beeld te maken. Voor hem was de zwaan het symbool van schoonheid en zuiverheid en daarbij een waarschuwing tegen de vervuiling. Bendijk studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en de Vrije Academie, beiden in Den Haag. Hij werkte overwegend in brons. Mensen en dieren, vooral vogels, waren zijn favoriete thema’s, maar hij heeft ook wel abstract gewerkt. In 1971 en 1975 ontving hij de Geert Bouwmeester-kunstprijs. In heel Nederland zijn Bendijks aantrekkelijke werken in de openbare ruimte te vinden. 

Voor reacties en info over cursussen kunstgeschiedenis: www.annemarieboorsma.nl.